چنانكه ما در خواص و احكام اشياء گاهی دچار خطا يا ترديد می‏شويم ، مثلا
می‏گوييم فلان تركيب فلان طعم را ندارد ( با جزم يا ترديد ) در صورتی كه‏
داشته يا بالعكس ، همچنان گاهی در اصل بود و نبود اشياء مبتلا به خطا يا
جهل می‏شويم ،

پاورقی :
> نظری است و از قلمرو حس و تجربه بيرون است قابل بحث و تحقيق‏
نمی‏دانند كاری نيست . رد عقيده اين دسته از دانشمندان و بيان اينكه‏
اسلوب برهان و قياس عقلی ، مفيد و معتبر است و مسائل فلسفه اولی قابل‏
تحقيق است ، در ضمن مقاله ديگری از اين سلسله مقالات خواهد آمد .
در اين مقاله گفتگو با كسانی است كه نفيا يا اثباتا به بحث در مسائل‏
اين فلسفه می‏پردازند . گفتگو با ماترياليستها ( materialist ) و طرفداران‏
ماترياليسم ديالكتيك ( dialectic materialism ) است كه در مسائل اين‏
فلسفه نظری اظهار نظر می‏كنند بدون آنكه اين مسائل را از مسائل مربوط به‏
علوم تفكيك كنند .
و عجب اين است كه اين دانشمندان در عين اينكه به نفی يا اثبات‏
مسائلی كه گواهی از حس و علوم حسی ندارد می‏پردازند خود را همه جا تابع‏
منطق حس و تجربه معرفی می‏كنند .
خواننده محترم بايد از حالا متوجه باشد و بعدا در مقالات بعدی برايش‏
محقق خواهد گشت كه فلسفه مادی و آخرين سيستم آن " ماترياليسم ديالكتيك‏
" يك فلسفه نظری است نه يك فلسفه حسی و تجربی .
البته در اروپا برخی از دانشمندان بوده‏اند كه طرفدار فلسفه حسی بوده‏اند
ولی فلسفه آنها نه مادی است و نه الهی ، زيرا فلسفه حسی آنها قهرا محدود
بوده به مسائل مربوط به علوم حسی ، و طبق منطق حسی خود ناچار درباره كنه‏
وجود سكوت كرده‏اند .
بارزترين فلسفه‏های حسی همان فلسفه پوزيتيويسم ( Positivism ) اگوست‏
كنت است كه در بالا اشاره شد ، ولی [ طرفداران ] فلسفه مادی با آخرين‏
شكل خود ( ماترياليسم ديالكتيك ) هر چند ابتداء از جنبه تبليغاتی دم از
حس و علوم حسی می‏زنند و گاهی يك مسأله علمی را تحريف كرده گواه‏
می‏آورند ، هرگز پابند اين منطق نبوده ، مسائل تعقلی و نظری فلسفه اولی را
كه گواهی از حس و تجربه ندارد مورد بحث قرار می‏دهند . >