از اين بيان روشن می‏شود كه در مرتبه حس ( پيدايش اثر طبيعی در حاسه )
خطايی نيست زيرا اين مرتبه واجد شرايط گفته شده نيست .
عضو حساس موجود زنده در اثر تماس و برخورد ويژه‏ای كه با جسم خارج از
خود پيدا می‏كند از وی متأثر شده و چيزی از واقعيت خواص جسم وارد عضو

پاورقی :
> در هيچ و خطا می‏دانند و چنانكه در ابتدای مقاله تذكر داده شد وقوع‏
خطا را در بعضی از موارد مسلم ( نظير مثالهايی كه در متن مقاله ذكر شده )
دليل بر بی‏حقيقت بودن ادراكات در ساير موارد می‏گيرند و بعباره اخری‏
حصول علم حقيقی ( مطابق با واقع ) را منكرند .
اما فلاسفه پاره‏ای از ادراكات را به عنوان " حقايق مسلمه " (
بديهيات ) می‏پذيرند و می‏گويند با به كار بردن فكر به طرز صحيح ، می‏توان‏
علم حقيقی ( مطابق با واقع ) كسب نمود و از خطا ( فی‏الجمله ) دوری جست‏
و وقوع خطا فی‏الجمله دليل بر خطا بودن جميع معلومات نيست .
ولی ماترياليسم ديالكتيك اخيرا نغمه جديدی ساز كرده است و مدعی است‏
اساسا بين صحيح و غلط ، و حقيقت و خطا اختلافی نيست ، می‏توان اينها را
با يكديگر مجتمع و متحد نمود ، ممكن است يك چيز در عين اينكه صحيح است‏
غلط و در عين اينكه حقيقت است خطا و در عين اينكه راست است دروغ بوده‏
باشد .
بطلان اين ادعا از بطلان ادعای سوفسطائيان اگر واضح‏تر نباشد مخفی‏تر نيست‏
، زيرا اين ادعا مستقيما مبتنی بر انكار " اصل عدم تناقض " است و اين‏
اصل ( به مفهوم فلسفی آن ) بديهی‏ترين بديهيات است و حتی از " وجود
دنيای خارج " كه ايده‏آليستها منكرند بديهی‏تر است . ما بعد در جای خود
جميع شبهات كودكانه ماديين را در مورد اين اصل متعرض خواهيم شد . بر
همه كس حتی بر يك طفل دبستانی روشن است كه يك حكم ، يك قضيه ، يك‏
جمله يا راست است يا دروغ ، يا صحيح است يا غلط ، شق ثالث ندارد .
حتی آنكه خود طرفداران اين مسلك در عين اينكه برای يك چيز مدعی می‏شوند
هم صحيح است و هم غلط ، گاهی مجبور می‏شوند از مطلب خارج شده و فرضيه‏ها
را عنوان كرده ، پای يك جزء صحيح و يك جزء ديگر غلط را به ميان بكشند .
در اينجا ابتدا كلمات ماديين را در اين زمينه كه برای خواننده محترم‏
خالی از >