جمع " سفر " گرفته . در كتاب مذاهب و فلسفه‏های آسيای وسطی صفحه 81
می‏نويسد : ملاصدرا چند كتاب ديگر راجع به مسافرت ( سفرنامه ) نوشته است‏
" .
كتابی كه مرحوم اقبال پاكستانی به زبان انگليسی هنگام تحصيل در دانشگاه‏
كمبريج به نام توسعه حكمت در اسلام منتشر كرده است به دست نيامد ولی‏
قدر مسلم اين است كه بسيار مختصر و ناچيز بوده است .
اين دو نفر ( كنت گوبينو و ادوارد برون ) از مستشرقين بزرگ به شمار
می‏روند . دانشمند متتبع مرحوم شيخ محمد خان قزوينی كه خود در حدود سی سال‏
در كتابخانه‏های م ختلف اروپا مشغول مطالعه بوده است و با بسياری از
خاورشناسان رابطه نزديك و صميمی داشته است ، در مقاله‏ای كه در مجله‏
ايرانشهر چاپ برلين به مناسبت فوت ادوارد برون منتشر كرده و جزء "
بيست مقاله " ايشان ضبط شده است درباره ادوارد برون می‏گويد :
" مابين مستشرقين اروپا و امريكا هيچكس اينهمه زحمت درباره ادبيات‏
ايران نكشيده است و مخصوصا به ادبيات و ذوقيات و معنويات ايران يعنی‏
به افكار حكما و عرفا و ارباب مذاهب اين مملكت اين اندازه محبت خالص‏
و صميمی از اعماق قلب نداشته است " .
ايضا در همان مقاله راجع به كنت گوبينو می‏نويسد :
" وی از نويسندگان بسيار مشهور فرانسه است و صاحب تأليفات در
مواضيع فلسفی و اجتماعی و مذهبی و تاريخی و غيره و مؤسس طريقه مخصوصی‏
است از فلسفه تاريخ معروف به " گوبينيسم " كه مخصوصا در آلمان پيروان‏
زياد دارد . ولی در سنوات 1271 - 1274 ( هجری قمری ) به سمت نيابت اول‏
سفارت فرانسه در تهران و در سنوات 1278 - 1280 به سمت وزير مختاری‏
همان دولت در همان شهر اقامت داشته است " .
چنانكه ملاحظه می‏فرماييد يكی از اين دو مستشرق بزرگ صدرالمتألهين را
تابع مكتب مشاء معرفی می‏كند و ديگری در مقام رد قول او به مسطورات يكی‏
از كتب تواريخ و تراجم ( روضات الجنات ) استناد می‏كند ، يكی می‏گويد
اسفار سفرنامه است ،