نكته 1
كسانی را كه يك نحوه واقعيت خارج اثبات میكنند نبايد در صف ايدهآليستها قرار داده سوفسطی شمرد چنانكه : . 1 بعضی واقعيت را از خواص اجسام بجز خواص هندسی نفی كرده و همه را ساخته ذهن میدانند ( چنانكه دكارت میگويد خواص هندسی اجسام ، موجود و خواص غير هندسی كه " خواص ثانوی " ناميده مانند رنگ و بوی و مزه و كيفيات ديگر ، موهوم و ساختههای ذهن میباشند ) . . 2 جمعی جسم و خواص جسم را انكار نموده و عالم را مجرد از ماده میدانند . . 3 جمعی مكان را موهوم میدانند . . 4 جمعی زمان را . . 5 جمعی زمان و مكان را . اين عقايد اگرچه عموما پوچ و بیپايه میباشند و " فلسفه " پرده از روی آنها برداشته و بطلان هر يك را مانند آفتاب روشن نموده ، ولی چون ارباب اين عقايد ، جهان با واقعيتی را معتقدند نمیتوان آنها را در ميان سوفسطائيان و تيپ ضد علم نام برد ( 1 ) . و همچنين عده ديگری را از غير فلاسفه كه از غير طريق استدلال سير میكنند نبايد " ايده آليست " شمرد و با همين ترازو سنجيد ، مانند : . 1 دستهای از عرفا كه راه وصول به حقايق را تنها كشف ذوقی معرفی كردهاند و روش استدلال را منكرند . . 2 گروهی از اصحاب شرايع كه معلومات صحيحه را به معلوماتی كه از طريق وحی آسمانی و اديان انبياء و رسل اخذ میشود محدود میسازند . همچنين طايفه ديگر از فلاسفه كه عالم را به حسب روش علمی از دو سنخ مختلف مادی و مجرد مولف دانسته و به حسب روش علمی به تنزه از عالم مادی فانی و ارتقاء و انجذاب بهپاورقی : . 1 رجوع شود به پاورقی صفحات 59 و . 60