كرده‏اند كه قبلا اشاره شد می‏توانند حقيقت را موقت بدانند ، مثلا حقيقت‏
به تفسيری كه اگوست كنت نموده است ( آنچه همه اذهان در يك زمان بر آن‏
توافق دارند ) می‏تواند موقت باشد زيرا مانعی ندارد در هر زمانی همه‏
اذهان بر يك فكر نظری خاص توافق داشته باشند .
فليسين شاله كه تفسير اگوست كنت را پسنديده پس از عبارتی كه سابقا
در تفسير " حقيقت " از وی نقل كرديم اينطور به گفته خود ادامه می‏دهد :
" البته اين توافق و بالنتيجه حقيقت به اين ترتيب موقت است زيرا
همان‏طور كه گفته شد حقيقت محصول علوم است و علوم دائما در ترقی و سير
تكاملی است و بر خلاف آنچه سابقا تصور می‏كردند " حقيقت " تأمل در يك‏
امر ثابت و جاويدان نيست بلكه آن نيز مانند عدالت اجتماعی نتيجه و
ثمره كوشش بطی‏ء و با مرارت بشر می‏باشد " .
آنچه از دانشمندان قديم نقل كرديم كه " خاصيت حقيقی بودن دائمی است‏
"
اولا درباره مسائل مربوط به علوم حقيقی بود نه علوم اعتباری
ثانيا درباره امور يقينی بود نه امور احتمالی
ثالثا منظور از " حقيقی بودن " مطابقت با واقع بود نه چيز ديگر از
قبيل توافق تمام اذهان و غيره .

. 5 آيا حقيقت متحول و متكامل است ؟

از بيانی كه در بالا راجع به دائمی بودن حقايق كرديم پاسخ اين سؤال نيز
روشن می‏شود .
در بالا گفتيم اگر يك مفهوم ذهنی با واقعيتی از واقعيتها منطبق بود
هميشه با همان واقع خود منطبق است و اگر منطبق نبود هيچ وقت منطبق‏
نيست و بعباره اخری اگر راست بود هميشه راست است و اگر دروغ بود
هميشه دروغ است . محال و ممتنع است يك مفهوم ذهنی كه از يك واقعيت‏
خاص حكايت می‏كند نسبت به همان واقعيت در يك زمان راست باشد و در
يك زمان دروغ .
حالا می‏خواهيم بدانيم يك مفهوم و به اصطلاح منطق يك " قضيه " اگر
راست و