افول انديشه اصلاح در جهان عرب
در جامعه عربی سنی كسی را كه بشود به عنوان " قهرمان اصلاح " به حساب آورد همين سه نفر يعنی سيدجمال و عبده و كواكبی هستند كه به ترتيب از نظر اهميت ، درجات اول و دوم و سوم قهرمانی را اشغال كردهاند . افراد ديگری از پيروان اينها و خصوصا سيدجمال و عبده در مصر و سوريه و الجزاير و تونس و مغرب پديد آمدهاند كه داعيه اصلاح داشته و خود را ادامه دهنده راه سيدجمال و عبده به شمار میآوردهاند ، ولی هيچكدام آنها آن اهميت را نيافتهاند كه در رديف سه قهرمان سابقالذكر به حساب آيند ، بلكه برخی از آنها در اثر برخی انحرافات ، به جای آنكه اصلاح كنند ، افساد كردهاند و به جای آنكه مصلح به شمار آيند ، مفسد به شمار میروند . سيد محمد رشيد رضا از اين جمله است . رشيد رضا بيش از هر كس ديگر سنگ اصلاح را به سينه میزند و خود را ادامه دهنده راه سيدجمال و عبده میداند ، ولی او در اثر اينكه بيش از آنكه تحت تأثير افكار سيدجمال و عبده باشد تحت تأثير انديشههای ابن تيميه و محمد بن عبدالوهاب بود و بيش از آنكه مبلغ