حركتهای اصلاحی شيعی
آنچه تا كنون گفتيم مربوط به جهان تسنن بود . هر چند سيد جمال كه سلسله جنبان نظريه اصلاح است خود ايرانی و شيعه است ، ولی آنچه تا كنون گفتيم ، حتی در مورد سيد جمال ، مربوط به حركات اصلاحی در جهان تسنن بود . حركتهای اصلاحی در جهان تشيع ، حال و وضع ديگری دارد و با آنچه در جهان تسنن گذشته تفاوت دارد . در جهان تشيع سخن اصلاح كمتر به ميان آمده و طرح اصلاحی كمتر داده شده و در باره اينكه " چه بايد كرد ؟ " كمتر تفكر به عمل آمده است . اما علی رغم همه اينها در شيعه نهضتهای اصلاحی ، مخصوصا نهضتهای ضد استبدادی و ضد استعماری بيشتر و عميقتر و اساسيتر صورت گرفته است . در تاريخ جهان تسنن ، جنبشی مانند جنبش ضد استعماری تنباكو به رهبری رهبران دين كه منجر به لغو امتياز انحصار تنباكو در ايران شد و استبداد داخلی و استعمار خارجی هر دو به زانو در آمدند ، و يا انقلابی مانند انقلاب عراق كه عليه قيمومت انگلستان بر كشور اسلامی عراق بود و منجر به استقلال عراق شد و يا قيامی مانند قيام مشروطيت ايران كه رژيم سلطنتی استبدادی ايران را مبدل به رژيم