پاورقی : . 1 دكتر حميد عنايت ، سيری در انديشه سياسی عرب ، صفحه 86.
جهان را و احيانا قرآن و مفاهيم اسلامی را میخواستند از ديدگاه غربی تفسير
كنند مبارزه میكرد . توجيه و تأويل مفاهيم ماوراء الطبيعی قرآن و تطبيق
آنها را به امور حسی و مادی جايز نمیشمرد .
سيد جمال هنگامی كه از مصر به هند رفت و با افكار " سر سيد احمدخان
هندی " كه زمانی قهرمان اسلامی اصلاح در هند به شمار میرفت آشنا شد و ديد
او سعی دارد مسائل ماوراء الطبيعی را به نام و بهانه علم ، توجيه طبيعی
كند ، غيب و معقول را تعبير محسوس و مشهود نمايد ، معجزات را كه در
قرآن نص و صريح است به شكلی رنگ عادی و طبيعی دهد ، مفاهيم آسمانی
قرآن را زمينی كند ، سخت ايستادگی كرد . يكی از نويسندگان معاصر در مورد
سفر سيد به هند و موضعش در برابر سيد احمد خان مینويسد :
" اگر سيد احمد از اصلاح دين سخن میگفت ، سيد جمال مسلمانان را از
فريبكاری برخی مصلحان و خطرات افراط در اصلاح بر حذر میداشت . اگر سيد
احمد ضرورت فراگرفتن انديشههای نو را برای مسلمانان تأكيد میكرد ، سيد
جمال بر اين موضوع اصرار داشت كه اعتقادات دينی بيش از هر عامل ديگر
افراد انسان را به رفتار درست رهنمون میشود ، و اگر سيد احمد مسلمانان
را به پيروی از شيوههای نو در تربيت تشويق میكرد ، سيد جمال اين شيوه ها
را طبعا برای دين و قوميت مردم هند زيانآور میدانست . بدينسان سيد جمال
كه تا آن زمان به جانبداری از انديشهها و دانشهای نو نامبردار شده بود ،
به هنگام اقامت در هند ، در برابر متفكر نوخواهی چون سيد احمد ناگزير به
پاسداری از عقائد و سنن قديمی مسلمانان شهرت يافت . با اين وصف در اين
دوره نيز از رأی پيشين خود درباره ضرورت تحرك فكر دينی روی بر نتافت
" ( 1 ) .
پاورقی : . 1 دكتر حميد عنايت ، سيری در انديشه سياسی عرب ، صفحه 86. |