مهندس بازرگان ، من يك دور مطالعه كردم به نظرم خيلی فوق‏العاده آمد
يعنی خودش كشف يكی از اعجازهای قرآن در مسائل طبيعی است . قهرا بايد
همين طور باشد كه اعجازهای علمی قرآن بايد نوبه نو كشف شود ، كه در اين‏
زمينه هم باز ما در كلمات پيغمبر اكرم و ائمه داريم كه قرآن چون مخصوص‏
به يك زمان معين نيست در همه زمانها تازه است و قرآن استعداد كشف‏
جديد دارد .

سخن پيغمبر اكرم درباره قرآن

اين حديثی كه الان می‏خواهم بخوانم حديثی است كه شيعه و سنی روايت‏
كرده‏اند كه پيغمبر اكرم راجع به قرآن فرمود : " « ظاهره انيق و باطنه‏
عميق » " ظاهرش زيباست ، همين چيزی كه عرض كرديم يك جنبه قرآن جنبه‏
زيبايی و هنری آن است و به تعبير علمای اسلامی جنبه فصاحت و بلاغتش است‏
. فصاحت و بلاغت اصطلاحاتی است كه علمای اسلام بعد وضع كردند و بعد پيدا
شده است و كار بدی هم نكردند ، كار خوبی كردند . بعد علمی در اين زمينه‏
وضع كردند . اهتمامی كه علمای اسلام بعدها در علوم ادبی پيدا كردند در
صرف و نحو و معانی و بيان و بديع كه مجموع اينها را فصاحت و بلاغت و
محسنات می‏گويند همه به تبع اين زيبايی قرآن بود ، چون در قرآن اين‏
زيبايی را می‏ديدند برای اينكه بهتر بتوانند زيباييهای قرآن را كشف كنند
اين علوم را ابتكار و كشف كردند . " « ظاهره انيق و باطنه عميق » " .
" ظاهره انيق " زيبايی‏اش را می‏گويد ، " باطنه عميق " جنبه علمی و
فكری اش را می‏گويد : و باطن آن خيلی ژرف است ، ژرفاست ، يعنی عمقش‏
خيلی زياد است مثل يك دريايی كه شما در آن شناوری می‏كنيد ، يك مقدار
می‏رويد ولی آن هنوز عمق دارد ، يك مقدار ديگر می‏رويد باز هم هنوز عمق‏
دارد ، باز هم می‏رويد هنوز هم عمق دارد " « له تخوم و علی تخومه تخوم »
" اينجا طبقه به طبقه بودن قرآن را ذكر می‏كند ، می‏گويد يك نهايتی دارد
ولی بالای اين نهايت ، نهايت ديگر است ، حدی دارد ، بالای اين حد ، حد
ديگری است ، كه در اين زمينه هم باز ما زياد داريم كه قرآن " « عبارات‏
و اشارات و لطائف و حقائق ، العبارات للعوام و الاشارات للخواص و
اللطائف للاولياء و الحقائق للانبياء » " طبقه به طبقه است ، يعنی درجه‏
به درجه است ، سطح به سطح است ، يك سطح قرآن برای يك سطح از افكار
است، سطح ديگری دارد برای سطح فكر بالاتری " « لا تفنی عجائبه و لا تنقضی‏»