يك معنی باب " افعال " آشكار كردن است . ولی اين كلمه يك نارسايی‏
دارد و آن اين است كه هر آيتی آشكار كننده ناتوانی ديگران هست يعنی‏
ديگران در مقابل آن ناتوان هستند اما هر چيزی كه ديگران در مقابل آن‏
ناتوان باشند معجزه اصطلاحی يا به اصطلاح قرآن آيت نيست ، چطور ؟ اين را
من به صورت ايراد ذكر می‏كنم . و بعضی اشخاص می‏گويند ما قبول می‏كنيم كه‏
پيغمبران معجزه آورده‏اند و از آن جمله خود قرآن . شما می‏گوييد قرآن معجزه‏
است به دليل اينكه كسی مثل آن را نياورده است . می‏گويد در هر رشته علمی‏
يا ذوقی و صنعتی بشر بالاخره يك نفر هست كه حد اعلی است كه ديگران مثل‏
[ اثر ] او را نمی‏توانند بياورند . آيا اين دليل شد ، معجزه است ؟ شما
در تمام شاهكارهای بشری مثلا ادبی يا صنعتی ، پيدا خواهيد كرد شاهكاری را
كه ديگران هر چه تلاش كرده‏اند نتوانسته‏اند مثل آن را بياورند . مثلا
می‏گويند در حماسه ، هزار سال است كه شاهنامه فردوسی به وجود آمده است و
بعد از آن خيلی افراد ديگر خواسته‏اند شعر حماسی بگويند ولی نتوانسته‏اند
مثل او بياورند . واقعا همه شعرای فارسی زبان ديگر از هزار سال پيش تا
امروز ناتوان بوده‏اند كه مثل فردوسی حماسه بگويند . همان‏طوری كه غزل حافظ
هم خودش يك شاهكار است و از زمان حافظ تا حالا كسی نتوانسته است‏
برابری كند با حافظ . سعدی در تيپ خودش ، مولوی هم در تيپ خودش . آيا
ما اينها را بايد معجزه به آن معنايی كه قرآن می‏گويد تلقی كنيم چون كسی‏
مثل مولوی يا ديگری نياورده است ؟ نه . بالاخره در افراد بشر [ از هر نظر
يك حد اعلی هست ] ، مثل اينكه مردم از نظر بلندی و كوتاهی قد با همديگر
فرق دارند ولی بالاخره يك نفر هست كه از همه بلندتر است . مردم از نظر
زور بازو با همديگر فرق دارند ولی بالاخره يك نفر هست كه دارای حد اعلای‏
زور بازوست . مردم از نظر نبوغ در قدرت فكر و استدلال با همديگر تفاوت‏
دارند ولی بالاخره يك نفر هست كه حد اعلی است . پس آيا حد اعلی بودن ،
در حد اعلی قرار گرفتن كه نتيجه‏اش ناتوان بودن ديگران است از آوردن به‏
مثل آن ، معجزه اصطلاحی شماست يا نه ؟ از همين جا معلوم می‏شود اين كلمه‏
نارساست ، ما هم تابع اين كلمه نيستيم . نه ، معجزه به آن معنايی كه‏
اصطلاح متكلمين است ( به آن معنا كه قرآن آورده ، ما به لفظ معجزه كار
نداريم ، آيت ) اين است كه آن كار نشان بدهد كه كار غير بشری است نه‏
اينكه حد اعلايی است كه بشر انجام می‏دهد و ديگران فقط نمی‏توانند . اصلا
بايد نشان بدهد اين جهت را كه از مرز قدرت بشری خارج است . پس خيلی‏
تفاوت است ميان كاری كه بشر آن