پاورقی : . 1 نهج البلاغه ، حكمت . 205
قول برگسون كه همين نظريه قدما را قبول دارد اين ابزارها هستند كه كند
شدهاند ، نه آن ظرف واقعی [ پر شده باشد ] . او معتقد است كه اشتباه
است كسی خيال كند كه چيزی فراموش میشود ، هيچ چيزی فراموش نمیشود و
فراموشيهای ما عبارت است از اينكه قدرت بازگرداندن از حافظه به شعور
ظاهر ، از ما گرفته میشود ، نه اينكه آن شیء از حافظه ما محو شده ، از
حافظه چيزی محو نمیشود .
اگر آن مطلب را بگوييم كه ظرفيت روحی ما پايان ناپذير است ، و اگر
ما بتوانيم علمی را از غير مجرای اين ابزارهای مادی كه كهنه و فرسوده
میشوند بگيريم ( مثلا از طريق الهام الهی ) ، ممكن است بینهايت معلومات
بگيريم . به قول آنها يك پيغمبر میتواند بینهايت معلومات را داشته
باشد ، ما هم میتوانيم داشته باشيم ، روح ما هم آن ظرفيت را دارد ولی
چون از طريق چشم و گوش و اعصاب و . . . میخواهيم بگيريم زمان و تدريج
میخواهد و اينها كهنه و فرسوده میشوند و طبعا قدرت يادگيری ما آنقدر
زياد نيست ، [ بنابراين ] آن خزانه ناقص میماند و خيلی رشد نمیكند ، و
اگر بتوانيم از طريق الهام و اشراق بگيريم و زحمت و فشاری روی مغز و
اعصاب ما وارد نيايد ، ممكن است علم بینهايت بگيريم .
اميرالمؤمنين فرمود كه پيغمبر در لحظات آخر برای من در يك " آن " و
در يك لحظه هزار در از علم باز كرد كه از هر دری هزار در باز میشود .
اين مسلم از يك مجرای ديگری غير از مجرای شنيدن و گفتن بوده ، و الا با
شنيدن و گفتن بالاخره در يك مدت معين و در يك لحظه اين قدر امكان ندارد
كه [ معلومات كسب شود ] . يك جملهای هم خود حضرت امير در نهج البلاغه
دارد كه از اين نظر جمله جالبی است . ايشان میگويند : " « كل وعاء يضيق
بما جعل فيه الا وعاء العلم فانه يتسع به » " ( 1 ) . خاصيت هر ظرفی اين
است كه وقتی مظروف را در آن بريزند دائما گنجايش كمتر میشود . "
« يضيق بما جعل فيه » " يعنی ضيقش بيشتر میشود ، مقصود اين است كه
گنجايش آن كمتر میشود . معلوم است كه اگر ما در يك ظرفی ولو آن ظرف
به اندازه اقيانوس باشد چيزی بريزيم ، ولو مظروف ما به اندازه يك ليتر
آب باشد ، به اندازه يك ليتر آب از گنجايشش كاسته شده است ، مگر
ظرف علم كه هر چه مظروف ، بيشتر در آن بريزند گنجايشش بيشتر میشود ،
چون ظرف علم گنجايشش مساوی است با مظروفش ، اينجا ظرف و
پاورقی : . 1 نهج البلاغه ، حكمت . 205 |