جهان اسباب و مسببات و جهان حكومت اراده
زندگی اين دنيا زندگیای است كه اجل و مدت و مهلت در آن حكمفرماست و اسباب و مسببات در آن تأثير دارد . اين كه واضح است ، همين طوری كه ما میبينيم هر چيزی كه در اينجا بخواهيم به وجود بيايد بايد در شرايط معينی با يك مدت و زمان معينی به وجود بيايد . ما میخواهيم گندم ايجاد كنيم ، اين گندم را فقط در يك شرايط زمانی و با يك اجل و مدت و مهلت معين میتوانيم ايجاد كنيم . البته ممكن است انسان با قدرت علمی شرايط را تغيير بدهد ، مهلت را كمتر يا زيادتر كند . اينها هم يك چيزهای صد در صد قطعی نيست ، مثلا ما نمیتوانيم بگوييم مثل يك قانون رياضی حتما اين گندم از اولی كه در زمين كاشته میشود تا وقتی كه رشد میكند و به مرحله درو میرسد ، بايد شش ماه بگذرد ، اين ديگر نه زيادتر میشود و نه كمتر . ممكن است شرايط طبيعی را تغيير بدهند و همين كه در شرايط امروز در مدت شش ماه رشد میكند در مدت سه ماه ، دو ماه ، يك ماه يا كمتر رشد كند . ولی در اصل مطلب كه به هر حال شرايطی و مهلتی و مدتی میخواهد ، ديگر بحثی نيست . در عالم آخرت ، مطلوبها و مقصودها و هدفها به اين شكل نيست . همان طوری كه در حديث نبوی هم هست : " « الدنيا مزرعة الاخرش » " ( 1 ) آنجا ديگر حساب حساب كشت و زراعت و مهلت و مدت نيست ، آنجا جای حكومت اراده است ، حكومت حكومت اراده است . اگر كسی در آنجا رفت ، هر چه را اراده كند و آنچنان كه اراده كند و به موجب ارادهاش به وجود میآيد . حديثی هست ، البته آن را عرفا بيشتر نقل میكنند ،پاورقی : . 1 كنوز الحقايق ، مناوی ، باب دال .