می‏دهد كه وضع آنجا با اينجا در عين اينكه در يك جهاتی باهم شركت دارند
و مثل همديگرند اما در بسياری موارد هم باهم تفاوت دارند . به اين تعبير
ما می‏توانيم بگوييم كه نظامات حاكم بر اين جهانی كه اسمش دنياست با
نظامات حاكم بر آن جهانی كه برای ما خبر داده‏اند متفاوت است ، يك‏
تفاوتهايی وجود دارد ، كه اين را به تعبير ديگر هم گفته‏اند ، گفته‏اند
دنيا يك نشئه است و آخرت نشئه ديگر . اين كلمه " دو نشئه " كه تعبير
می‏كنند مقصود اين است كه دو نوع جهان ، دو نوع زندگی و دو نوع نظام است‏
.

جهان اسباب و مسببات و جهان حكومت اراده

زندگی اين دنيا زندگی‏ای است كه اجل و مدت و مهلت در آن حكمفرماست و
اسباب و مسببات در آن تأثير دارد . اين كه واضح است ، همين طوری كه ما
می‏بينيم هر چيزی كه در اينجا بخواهيم به وجود بيايد بايد در شرايط معينی‏
با يك مدت و زمان معينی به وجود بيايد . ما می‏خواهيم گندم ايجاد كنيم ،
اين گندم را فقط در يك شرايط زمانی و با يك اجل و مدت و مهلت معين‏
می‏توانيم ايجاد كنيم . البته ممكن است انسان با قدرت علمی شرايط را
تغيير بدهد ، مهلت را كمتر يا زيادتر كند . اينها هم يك چيزهای صد در
صد قطعی نيست ، مثلا ما نمی‏توانيم بگوييم مثل يك قانون رياضی حتما اين‏
گندم از اولی كه در زمين كاشته می‏شود تا وقتی كه رشد می‏كند و به مرحله‏
درو می‏رسد ، بايد شش ماه بگذرد ، اين ديگر نه زيادتر می‏شود و نه كمتر .
ممكن است شرايط طبيعی را تغيير بدهند و همين كه در شرايط امروز در مدت‏
شش ماه رشد می‏كند در مدت سه ماه ، دو ماه ، يك ماه يا كمتر رشد كند .
ولی در اصل مطلب كه به هر حال شرايطی و مهلتی و مدتی می‏خواهد ، ديگر
بحثی نيست .
در عالم آخرت ، مطلوبها و مقصودها و هدفها به اين شكل نيست . همان‏
طوری كه در حديث نبوی هم هست : " « الدنيا مزرعة الاخرش » " ( 1 )
آنجا ديگر حساب حساب كشت و زراعت و مهلت و مدت نيست ، آنجا جای‏
حكومت اراده است ، حكومت حكومت اراده است . اگر كسی در آنجا رفت ،
هر چه را اراده كند و آنچنان كه اراده كند و به موجب اراده‏اش به وجود
می‏آيد . حديثی هست ، البته آن را عرفا بيشتر نقل می‏كنند ،

پاورقی :
. 1 كنوز الحقايق ، مناوی ، باب دال .