پاورقی : . 1 البته اينجا قوه به مفهوم فلسفی عرض میكنم ، يعنی مبدأ حركت و مبدأ اثر كه با اصطلاح علمای فيزيك قدری فرق میكند .
است شايد شكلش فرق كند به نام مسأله " ماده و قوه " ( 1 ) . گفتهاند
اجسام و اجرامی كه ما در عالم میبينيم ، در جسميت و جرميت و در بسياری
چيزها با همديگر مشترك هستند ، اينها همه اجسام هستند : آب يك جسم
است ، آتش هم يك جسم و جرم است ، هوا هم يك جسم و جرم است . اينها
در جسم بودن و در ماده بودن مانند يكديگر هستند ، پس چرا در خواص با
يكديگر اختلاف دارند ؟ منشأ اختلاف خاصيت چيست ؟ آمدند مركبات را
تجزيه كردند ، بالاخره به عقيده خودشان به يك اشيائی رسيدند كه آنها را
ديگر بسيط دانستند ، مخصوصا بحثها را روی بسائط بردند . اگر چه آن بسائط
قديم را امروز بسيط و عنصر نمیدانند ولی در اصل فرضيه فلسفی فرق نمیكند ،
علم امروز هم بالاخره مركبات را منتهی به بسائط میداند . علم فرق كرده ،
فلسفه در اين جهت فرق نكرده ، فلسفه میگويد مركبات بايد منتهی شود به
بسائط ، علم هم میگويد مركبات بايد منتهی شود به بسائط . علم مركبات را
منتهی میكرد به بسائط علم قديم ، خيال میكرد آن بسائط آب و خاك و هوا و
آتش است . بعد معلوم شد كه نه ، بسياری از اينها اصلا خودشان مركبند و
بسائط و عناصر چيز ديگری هستند . میرفتند سراغ عناصر ، میگفتند مركبات
را با عناصر میشود توجيه كرد اگر چه توجيه آنها هم توجيه كاملی نيست
میگوييم كه چند عنصر وقتی با يكديگر تركيب میشوند چون هر كدام خاصيت
جداگانهای دارند ، اين روی آن اثر میگذارد ، آن روی اين اثر میگذارد ،
اين چيزی از اثر خودش را به آن میدهد و آن چيزی از اثر خودش را به اين
میدهد ، وقتی اثرهايشان را به همديگر دادند ، بعد يك خاصيت متوسط پيدا
میشود ، مزاج ( يعنی يك خاصيتی كه متوسط است ، يعنی حد وسط ميان
خاصيتهای مختلف ) در اين مجموع پيدا میشود . آيا به همين [ صورت ]
میشود وجود يك مركب را توجيه كرد يا نه ؟ يك عده میگفتند بله ، يك
عده میگفتند نه . عدهای كه میگفتند نه ، میگفتند تازه وقتی مزاج پيدا شود
، بايد يك قوه جديد در اينجا به وجود آيد ، به اصطلاح يك صورت نوعيه
جديد بايد به وجود آيد تا مركب شود و الا صرف اينكه بگوييم عناصر در
يكديگر اثر گذاشتهاند ، برای توجيه مركب كافی نيست . حالا اينها چون در
بحث ما خيلی تأثير ندارد ، من زياد بحث نمیكنم . بالاخره میرفتند سراغ
عناصر كه خود عناصر
پاورقی : . 1 البته اينجا قوه به مفهوم فلسفی عرض میكنم ، يعنی مبدأ حركت و مبدأ اثر كه با اصطلاح علمای فيزيك قدری فرق میكند . |