ركن اول خاتميت : انسان و اجتماع

مجموع بحثهای ما راجع به خاتميت در چهار قسمت است و در واقع بحث ما
چهار ركن و چهارپايه دارد . ركن اول و پايه اول آن انسان و اجتماع است‏
از اين نظر كه آيا انسان يك موجود ثابت و جامد و يكنواختی است ، از
نظر اخلاق ، از نظر طرز تربيت و هم از نظر اجتماعی و تشكيلات اجتماعی ؟
آيا انسان طرز زندگيش در تمام زمانها بايد يك جور و يكنواخت باشد
مانند زنبور عسل ؟ يا بر عكس ، انسان چه از نظر فردی و چه از نظر
اجتماعی يك موجود متحول و متكامل و متغيری است ؟ اگر انسان صددرصد
موجود ثابتی باشد قوانين زندگی او هم بايد صددرصد قوانين ثابت و لا
يتغيری باشد ، و اگر انسان يك موجود صددرصد متغير و متحولی باشد عكس آن‏
قضيه می‏شود ، هيچ قانون ثابتی نمی‏تواند داشته باشد ، هميشه بايد قوانينش‏
تغيير بكند . يا آنكه فرض سومی هست كه حقيقت همان است و آن اينكه‏
انسان دارای جنبه‏های ثابت و جنبه‏های متغيری است ، از يك نظر بايد از
يك اصول ثابتی پيروی بكند ، ولی در قسمتهايی هم بايد از اوضاع متغيری‏
تبعيت نمايد . از اين جهت درست مانند بدن انسان است كه مجموعه‏ای از
ميلياردها سلول است ، قسمت اعظم آن سلولها دائما می‏ميرند و نو می‏شوند
ولی قسمتی از سلولها كه سلسله اعصاب را تشكيل می‏دهند و فعاليتهای اصلی‏
بدن با آنها است ثابت و جاويدند . قوانين زندگی بشر همينطور است .
اصول زندگی انسان ، طرحهای اولی زندگی انسان كه زمينه را برای تكامل او
فراهم می‏كنند قوانين ثابت و لا يتغيری هستند ولی فروع زندگی انسان تغيير
پذير است .