نوع انطباق اسلام با زمان
از اينجا شما میتوانيد معنی آن سخن را بفهميد كه اجتهاد واقعی نيروی محركه اسلام است ، تحرك میبخشد به اين دين ، با اينكه نسخی نيست ، تبديلی نيست ، حلالی حرام نشده است و حرامی حلال نشده است ، « حلال محمد حلال الی يوم القيامة و حرامه حرام الی يوم القيامة » ( 1 ) ، نه حلالی حرام شده و نه حرامی حلال شده است ، نه حكمی نسخ شده است و نه حكمی را كسی از خودش وضع و جعل كرده است و برای خودش آورده است . اينكه میگويند اسلام چگونه خود را با متغيرات زمان تطبيق میدهد ؟ ، اسلام اينچنين خود را تطبيق میدهد ، چون زمان قادر نيست اصول را تبديل كند و تغيير دهد ، محال است كه زمان بتواند اصول را عوض كند . آن چيزی كه زمان آن را عوض میكند اسلام در آن نيروی متغير و متحرك قرار داده است ، و آن چيزی كه اسلام روی آن ايستاده و میگويد : « حلال محمد حلال . . . » اصول ثابتی است كه زمان قادر نيست آن را عوض بكند . آن ، مدار انسانيت است . اگر يك روزی انسان از مدار خودش بيايد در مدار گوسفند ، آن اصول عوض میشود ، اگر از مدار خودش بيايد در مدار اسب و گاو ، عوض میشود ، اگر بيايد در مدار جمادات عوض میشود ، ولی انسان از مدار انسانيت نبايد خارج بشود . انسان ، متكامل میشود ولی در همين مدار متكامل میشود ، و اصول ، همين مدار را مشخص میكند ، خط سير را معين میكند . پس اينست كه دين اسلام كه دين خاتم است میتواند با زمان پيش برود و در عين حال زمان را كنترل بكند ، چون زمان قابل انحراف است وپاورقی : . 1 اصول كافی ، ج 2 ، ص . 17