داخلی يعنی از راه جنس و فصل ( ماده و صورت ) و تعريف به علل خارجی
يعنی از راه علت فاعلی يا از راه علت غائی بنابر اين تعريف ، اخلاق را
از راه غايت تعريف كرده اند گفته اند فعل اخلاقی يعنی فعلی كه غايت آن
، غير خود باشد .
قبل از آنكه وارد نقد اين تعريف بشويم تعريف ديگری را كه شبيه و
نزديك به اين تعريف است ذكر میكنيم :
بعضی ديگر جور ديگری تعريف كرده اند گفته اند : فعل اخلاقی آن فعلی
است كه ناشی از احساسات نوع دوستانه باشد در انسان يك سلسله عواطف
میتواند [ وجود ] داشته باشد اگر منشأ يك فعل ، عاطفه نوعدوستی بود ، آن
فعل ، اخلاقی است اين تعريف با تعريف اول ، در نتيجه يكی است ، منتها
آن از راه غايت تعريف كرده ، و اين از راه فاعل ، چون فعلی كه غايت [
آن ] غير باشد ، بدون اينكه انسان احساسات غير دوستی داشته باشد عملا
ممكن نيست ممكن است صاحب آن نظريه چنين عقيده ای داشته باشد ولی واقعا
ممكن نيست و فعلی هم كه ناشی از احساسات غير دوستانه باشد قهرا هدف [
از آن ] غير است تفاوت اين دو تعريف اين میشود كه اولی به علت غائی
تعريف كرده است و دومی به علت فاعلی ، ولی ديديم خيلی نزديك به
يكديگرند .
آيا اين تعريف درست است ؟ آيا میشود گفت فعل اخلاقی يعنی فعلی كه
غايت [ آن ] غير است يا ناشی از احساسات غير دوستانه است ؟ به نظر
میرسد خالی از اشكال نباشد [ مثلا با توجه به ] احساسات مادرانه كه
اختصاص به انسان ندارد و در حيوانات هم هست ،
|