قابل انعطاف كند در مقالاتی كه در مجله زن روز می‏نوشتم ، سه مقاله تحت‏
عنوان " اسلام و مقتضيات زمان " نوشتم ، آنجا تعبير كردم كه اسلام برای‏
اين قوانين كنترل كننده ، حق و تو قائل شده است .
فقها تعبير بسيار زيبايی پيدا كرده اند كه از شيخ انصاری است از زمان‏
ايشان در طرز استنباط تغييرات بسياری پيدا شده است آنچه هم كه ايشان‏
گفته ، كشف است ، چيزی از خودش جعل نكرده .
قبل از ايشان قوانينی را كه ناظر به يكديگر بودند ، فقط به دو سه شكل‏
بيان می‏كردند ، می‏گفتند اگر قانونی با قانون ديگر تصادم داشته باشد ، يا
به شكل نسخ است كه آن را نسخ می‏كند ، يا به شكل تخصيص است [ و يا به‏
شكل تقييد ] .
تخصيص يعنی از عموم و كليت آن [ قانون ] بعضی افراد استثنا می‏شوند
مثالی كه خودشان ذكر می‏كنند - كه مثال شرعی نيست ، مثال عرفی است - اين‏
است كه می گويند اگر [ شارع ] گفت " اكرم العلماء " علما را احترام‏
كن ، وقتی كه گفت عالم ، اين عموم دارد و هر عالمی را [ در بر ] می‏گيرد
بعد می‏آيد در ميان عالمها يك عده را استثنا می‏كند ، مثلا می‏گويد " الا
موسيقی دانان " اين استثناست اين را می‏گويند تخصيص .
" تقييد " با " تخصيص " نزديك است ولی عين آن نيست ، می‏گفتند
مثل اين كه يك طبيعتی را ذكر می‏كند ، می‏گويد اگر فلان عمل را مرتكب شدی‏
، كفاره بده كفاره‏ات اين است كه بنده آزاد كنی بعد در يك دليل ديگر
برای بنده يك صفت ذكر می‏كند ، می‏گويد بنده مؤمن آزاد كن آنجا گفته "
بنده آزاد كن " ، مطلق گفته است ، اينجا می‏گويد : " بنده مؤمن آزاد كن‏
" يعنی صفت برايش ذكر