متعال اين اسرار عالم را از هر كس ديگر بهتر می‏داند ، چون خودش خالق‏
عالم است .

معنی توحيد

« امن هذا الذی هو جند لكم ينصركم من دون الرحمن ان الكافرون الا فی‏
غرور ». اساس توحيد و اساس دعوت انبيا بر اين است كه انسان يك ديد
نافذی پيدا كند و از همه اسباب عبور كند و مسبب همه اسباب را ببيند .
گفت :
ديده‏ای خواهم سبب سوراخ كن
تا سبب را بركند از بيخ و بن
از سبب سازيش من سودائيم
وز سبب سوزيش سوفسطائيم
اصلا معنی توحيد اين است كه انسان آن مسبب الاسباب و عله العلل و آن‏
ذاتی را كه به تعبير اميرالمومنين زمام همه امور به دست اوست كه تعبير
عالی و لطيفی است : « " علما بان ازمه الامور بيدك " » ( 1 ) [ در نظر
داشته باشد . ] " زمام همه امور به دست اوست " يعنی جريانهای عالم ،
نظام اسباب و مسببات ، كار خودشان را انجام می‏دهند ولی همه اينها حكم‏
يك قافله‏ای را دارد كه مهار آن قافله به دست يك نفر است . اين تشبيه‏
قهرا نمی‏تواند تشبيه كاملی باشد : مثل يك هواپيمايی كه حركت می‏كند ولی‏
اختيار اين هواپيما در دست يك نفر است ، به راست ببرد ، به چپ ببرد
، كج كند ، راست كند ، بالا ببرد ، پايين ببرد ، خاموش كند ، احيانا اگر
دلش بخواهد ساقطش كند . زمام و مهار همه اينها در دست اوست . اين‏
است كه انسان نبايد اعتمادش جز به خدا

پاورقی :
. 1 نهج‏البلاغه فيض‏الاسلام ، خطبه . 218