چه قرار است ؟ قضيه اين است كه آيه نمی‏گويد هر يك فرد شما در گذشته‏
برابر بود با ده فرد كافر ، و حالا برابر است با دو فرد كافر ، بلكه‏
مقصود اين است كه جمع شما در گذشته برابر بود با ده برابر اين جمع از
كافران ، و اكنون جمع شما برابر است با دو برابر اين جمع از كافران .
اكنون ضعيف شده‏ايد . نه اينكه آن افراد ضعيف شده‏اند ، بلكه مسلمين در
ابتداء صدر اول ، مثلا در موقع جنگ بدر افرادی زبده بودند ، همان قوم‏
يفقهون بودند كه قرآن می‏گويد ، به تدريج مخصوصا بعد از فتح مكه كه ديگر
مردم گروه گروه می‏آمدند مسلمان می‏شدند و در ميان آنها « مؤلفه قلوبهم »و
حتی افراد ضعيف الايمان بودند ، در ميان مسلمين افرادی پيدا شدند كه‏
نيروی يك نفر اينها فقط برابر بود با نيروی يك نفر آنها يا كمتر .
نتيجه اين شد كه افراد مؤمن زبده مسلمان كه يك نفرشان بر ده نفر از كفار
پيروز می‏شد در اقليت قرار گرفتند و لشكر مسلمين در مجموع فقط بر دو
برابرش می‏توانست غلبه كند نه بر ده برابر .
مؤيد اين مطلب كه عرض می‏كنم نظر قرآن به جمع است [ اين است كه ]
آنجا هم كه می‏فرمايد يك نفر شما با ده نفر آنهاست ، نمی‏خواهد بگويد كه‏
هر يك فرد از شما با ده نفر از كفار برابر است . مسلم در ميان مسلمين‏
افرادی بودند كه با ده نفر برابر نبودند و نيز افرادی بودند كه بر پنجاه‏
نفر هم غلبه می‏كردند مثل علی ( ع ) . مقصود اين است كه در ابتدا جمع‏
مسلمين بر ده برابر خود از دشمن پيروز می‏شد ولی در اواخر كه افرادی كه‏
تربيت اسلامی داشته باشند در اقليت بودند و مردم فوج فوج مسلمان می‏شدند
و هنوز ايمانشان قوی نشده