است . همچنان كه خدا آنها را به موجب گناهانی كه خودشان مرتكب شدند ،
گرفت و اخذ كرد و در دنيا و آخرت معذب ساخت ، با اينها هم چنين خواهد
كرد ، كه آيه بعد تفسير همه اينهاست : « ذلك بان الله لم يك مغيرا
نعمه انعمها علی قوم حتی يغيروا ما بانفسهم وان الله سميع عليم ». عرض‏
كرديم تكيه اين چند آيه روی اختيار بشر است . در اين آيه يك اصل كلی‏
ذكر می‏كند كه يكی از شاهكارهای قرآن است . ما دو آيه شبيه يكديگر در
قرآن داريم كه هر يك دارای نكته‏ای است كه ديگری فاقد آن است . يكی در
سوره رعد است كه می‏فرمايد : « ان الله لا يغير ما بقوم حتی يغيروا ما
بانفسهم »يعنی خدا آن اوضاع و احوالی را كه در يك قومی وجود دارد هرگز
عوض نمی‏كند مگر آنكه خود آن قوم آنچه را كه مربوط به خودشان است يعنی‏
مربوط به روح و فكر و انديشه و اخلاق و اعمال خودشان است عوض كنند .
يعنی اگر خداوند اقوامی را به عزت می‏رساند و يا اقوامی را از عزت به‏
خاك ذلت فرو می‏نشاند ، اگر اقوامی را كه پايين بودند بالا برد و اقوامی‏
را كه بالا بودند پايين آورد [ به موجب آن است كه آن اقوام آنچه را كه‏
مربوط به خودشان است تغيير دادند ] . البته همه به دست خداست . « قل‏
اللهم مالك الملك تؤتی الملك من تشاء و تنزع الملك ممن تشاء و تعز من‏
تشاء و تذل من تشاء ، بيدك الخير انك علی كل شی‏ء قدير »( 1 ) . همچنين‏
در دعای افتتاح می‏خوانيم : « الحمد لله الذی يؤمن الخائفين ، و ينجی‏
الصالحين ، و يرفع »

پاورقی :
1 - سوره آل عمران ، آيه . 26