و ياری كردند اين مهاجران را . هم مهاجرت آنها در روزهای سختی اسلام بود
، هم ياری كردن اينها . هم آنها گذشت و فداكاريشان زياد بود هم اينها .

مؤمنين غير مهاجر

دسته سوم مسلمانانی بودند كه در مكه بودند . اينها مسلمان بودند اما
مهاجرت نكردند ، ماندند در مكه ، در بلاد كفر ( آنوقت مكه بلد كفر بود )
. در واقع همت آن برادران مسلمان را نداشتند . آن برادران مسلمان‏
همانگونه كه گفتم همه چيز را رها كردند و احيانا به اين شكل در آمدند كه‏
پسر آمد به مدينه در صف مسلمين در حالی كه پدر در مكه بود در صف كفار ،
و در جنگهائی كه پيش می‏آمد پسر و پدر به روی يكديگر شمشير می‏كشيدند ،
برادر به روی برادر شمشير می‏كشيد ، خويشاوندان نزديك ديگر به روی يكديگر
شمشير می‏كشيدند . ولی اينها نيامدند ، در بلاد كفر ماندند ، اما ايمان‏
خودشان را هم حفظ كردند . يعنی مسلمان باقی ماندند ولی مهاجرت نكردند ،
اين وظيفه بسيار بزرگ را انجام ندادند .

مهاجرين آخرين

دسته چهارم مردمی بودند كه بالاخره مهاجرت كردند اما نه در روزهای سختی‏
بلكه در روزهای سستی يعنی بعد از صلح حديبيه ، بعد از آنكه كار مهاجرت‏
آسان و قانونی شد . در جريان حديبيه كه جريان مفصلی است پيغمبر اكرم‏
هنوز مكه را فتح نكرده بودند . در ماه